Op de tv-zender Arte viel ik midden in het tweede vioolconcert van Béla Bartók. Was dit een repetitie? Er werd gemusiceerd in een informele ruimte, de musici in spijkerbroek en t-shirt en de solist, een man van hooguit dertig jaar, droeg een gestreept hempje en een slobberbroek.
Ai, ai, wat een feest, de uitbundigheid, de ongeremde uitdrukking van levensvreugde en van droefenis—er is, waag ik te zegen, in de vorige eeuw geen betere muziek geschreven. Hier hoor je het hart van Europa zingen, ons eigen hart, waarvan Bartok de essentie opving op een primitief bandrecordertje, bijna honderd jaar geleden, op het platteland van Hongarije. Wat hij daar hoorde—en hij ondernam die tochten jaren achtereen—die oeroude volkszangen transformeerde hij naar de twintigste eeuw, en enkele ervan nam hij als uitgangspunt voor deze compositie die, net als zijn andere werk, veel verder reikt dan een oud boerenliedje. Maar bij alle capriolen, alle dubbelgrepen, alle harmonische en technische hoogstandjes weet je, misschien door het ‘grondmateriaal’, altijd: dat is onze muziek, dat is onze cultuur, dit is Europa op zijn best.
Na afloop wisselde de violist (Sokolov, uit de Oekraïne, waar ze ook weten van het typische aksak-ritme, lang/kort, dat zo kenmerkend is voor de centraal-Europese volksmuziek) nog een paar woorden met de dirigent. Hij zei dat het tempo nog wat omhoog kon… onbegrijpelijk, want de camera registreerde af en toe de toch al waanzinnige snelle bewegingen van zijn linkerhand… en direct daarna stommelde het gezelschap het lokaal uit. Op naar de koffie.
Meer dan welke kunstvorm ook, brengt muziek een soms lijfelijke ervaring, en ik bleef even knock-out geslagen achter, onverwacht gegrepen door wat ik had gehoord, en door het wonder dat ik dit op zo grote afstand in tijd en ruimte mocht meemaken. De informele opname, ver van een concertzaal met musici en bezoekers in het pak, en ver van dat eeuwige applaus, bracht de muziek zo nabij dat het leek of zij bezit van mij had genomen.