Kiezen tussen versterkers (visie)

Meningen verschillen, maar de meest geaccepteerde opvatting is dat buizen beter zijn het geluid met een mooie en/of natuurlijke klank weer te geven. Transistorversterkers hebben over het algemeen meer kracht, autoriteit en controle, maar met een juiste speakercombinatie is de dynamiek, levendigheid en natuurlijkheid van buizen onovertroffen.

Transistorversterker

Goedkope transistorversterkers hebben meestal een wat vlak en eendimensionaal geluid. Met een goede voeding kan een krachtige basperformance gerealiseerd worden. Zware klasse-A versterkers zijn duur, groot, zwaar, verbruiken veel stroom en worden heet, de klank is een fractie rijker dan Klasse-AB (in principe). Normaliter klinken klasse-AB versterkers wat ‘lekkerder’: meer laag, minder kritisch en vergevingsgezind. Dit soort versterkers zijn in de jaren 80 op de markt gekomen om moeilijke speakers uit die tijd aan te sturen, hun populariteit beruste meer op vooroordelen (o.a. in stand gehouden door commerciële belangen) dan op geluidskwaliteit. Tegenwoordig zijn er wel degelijk mooie klasse-A en klasse A/B versterkers, denk hier bijvoorbeeld aan Luxman.

Nadeel is dat een afweging gemaakt moet worden tussen klank en dynamiek. Transistorversterkers met een rijkere, natuurlijkere klank leveren in aan precisie maar vooral aan levendigheid, klinken wat sloom en traag (o.a. single-ended transistor, bijv. Pass Labs). Dynamische transistorverterkers (bijv. Krell) daarentegen leveren weer in aan natuurlijkheid, klinken wat agressief en er zit een lichte elektronische glans over het hoog. Zelfs de beste transistorontwerpen lijken hier een compromis te moeten sluiten. Veel klasse-A versterkers spelen alleen de eerste paar watts in klasse-A, dit is meestal ruim voldoende, alleen in extreme omstandigheden spelen ze in klasse-AB.

Buizenversterker

Rijk van klank, variërend van zeer neutraal tot romantisch kleurend (in dat geval worden harmonischen toegevoegd). Buizenversterkers zetten over het algemeen een wat zwevender, luchtiger geluidsbeeld neer (minder strak). De kracht en controle kunnen o.a. worden verbeterd door het aantal eindbuizen te vergroten, maar dit gaat meestal ten koste van de zuiverheid. Minimalistische ontwerpen klinken vaak mooier (en hebben op geschikte speakers met een hoog rendement genoeg vermogen). De laagvermogens Single-Ended Triode (SET) versterkers zijn over het algemeen het mooiste van klank, maar beperkt in wat ze kunnen aansturen. Hoe lager het vermogen hoe mooier de klank, een eindbuis als de 300B (ca. 8W) staat bekend om zijn mooie klank, de 2A3 (4W) en de 45 (2W) kunnen nog meer verfijning bieden.

Push-Pull versterkers zijn over het algemeen krachtiger en hebben een betere basperformance. De beste Push-Pull ontwerpen benaderen de Single-Ended kwaliteit, en er zijn ook mooie Single-Ended ontwerpen met meer vermogen en een goede basperformance, maar die zijn een stuk zeldzamer en prijzig. OTL (Output TransformerLess) buizenversterkers hebben een snel en direct geluid maar hierbij is de speakerkeuze nog verder beperkt, tenzij je rijen eindbuizen gaat toepassen, hun betrouwbaarheid is over het algemeen minder. Het is overigens niet zo dat een buizenversterker automatisch goed klinkt, je zult kritisch moeten zoeken want er zit heel wat troep tussen. De levensduur van eindbuizen is beperkt tot enkele jaren, maar na vervanging klinkt de versterker weer als nieuw. Transistorversterkers gaan langzaam achteruit met de jaren.

De kunst is het vinden van een goede combinatie met speakers (voor elk soort versterker overigens). Een écht goede buizenversterker overtreft de beste transistorversterkers dan zowel op dynamiek, basweergave, levendigheid, kracht en ook vooral natuurlijkheid, coherentie, vanzelfsprekendheid (op relatief makkelijk aan te sturen luidsprekers dus, maar die zijn er genoeg). Het vooroordeel dat buizen altijd gekleurd klinken is gewoon niet waar. Wij nodigen je van hart uit om zelf te komen luisteren!

Hybride versterker

De positieve eigenschappen van buizen en transistors kun je gedeeltelijk verenigen door een buizen-voorversterker te combineren met een transistor-eindversterker, los of geïntegreerd in een hybrideontwerp. Je kunt met een warme buizenvoortrap de transistoreigenschappen wat verbloemen maar je bereikt nooit het niveau van een zuivere buizenversterker.

Opamp versterker

Bij opamps (versterkers geïntegreerd in een chip) denk je misschien niet direct aan high-end maar in pricipe hebben ze een groot voordeel: een ultra-korte signaalweg zonder energieverliezen door ongewenste capaciteiten en inducties, het muzieksignaal wordt puur en alleen versterkt en behoudt daarbij zijn oorspronkelijke vorm (dus zijn klankrijkdom, harmonische structuur, stijgsnelheid, dynamiek, detail, etc.).

Reden dat ze niet populair waren is omdat ze niet makkelijk zijn toe te passen, ze vereisen maar enkele externe componenten maar die zijn extreem kritisch. De beroemde ‘Gaincard’ (47 Laboratory) heeft aangetoond dat een zeer hoog en uniek niveau bereikt kan worden, waarbij hij de beste transistorontwerpen achter zich laat, en zelfs buizenliefhebbers weet te bekeren. Het heeft veel zelfbouwers geïnspireerd om het ook te proberen. Met een goede voeding heeft een opampversterker genoeg kracht om onder huiskameromstandigheden de meeste speakers aan te sturen, ook op hogere volumes. Zolang er geen extreme dip in het impedantieverloop zit sturen ze ook moeilijkere speakers aan.

Digitale versterker

Ook wel bekend als klasse-D of klasse-T versterkers. Deze techniek is nog volop in ontwikkeling. De laatste generatie digitale versterkers bereikt een redelijk niveau maar behoord nog zeker niet tot de top.  Eerdere generaties klinken daadwerkelijk heel digitaal (bijv. Standaard Hypex modules). Eigenlijk zijn dit type versterkers kleurloos en dun. Een liefhebber zal het neutraal nomen. Wij noemen het kleurloos en saai. Gelukkig zijn er wel een aantal uitzonderingen. Zo doet Lyndorf het in onze ogen goed. Zij zijn in staat om de digitale problemen redelijk goed te omzeilen en te dempen. Een buis zal het nooit worden, maar de voordelen voor een dergelijke versterker zijn in sommige situaties evident!